बिबिसिका अनुसार, चीनको सानो कम्पनी डीपसिक (DeepSeek) द्वारा विकसित नयाँ एआई च्याटबट सार्वजनिक भएसँगै प्रविधि उद्योगमा ठूलो हलचल मच्चिएको छ। यो एप अमेरिकी बजारमा एप्पलको आईओएस प्लेटफर्ममा निःशुल्क डाउनलोड गरिने एपहरूमध्ये पहिलो स्थानमा पुगेको छ। यसले अमेरिकाको चर्चित कम्पनी ओपनएआईको च्याटजीपीटीलाई पछि पार्दै रेकर्ड कायम गरेको छ।
यसका अतिरिक्त, एआई प्रविधिमा आएको यस नवीनतम परिवर्तनका कारण विश्वकै ठूलो चिप निर्माता कम्पनी एनभिडिया (Nvidia) ले एकै दिनमा करिब ६०० अर्ब डलर (४८३ अर्ब पाउण्ड) बजार मूल्य गुमाउनुपरेको छ। यो अमेरिकी सेयर बजारको इतिहासमै सबैभन्दा ठूलो ह्रास रहेको बताइएको छ।
सस्तो र शक्तिशाली मोडेलको निर्माण
डीपसिकले अमेरिकाका प्रतिस्पर्धी मोडेलहरूसँग तुलना गर्दा निकै कम लागतमा आफ्नो ‘लार्ज ल्याङ्ग्वेज मोडेल’ (LLM) तयार गरेको दाबी गरेको छ। ओपनएआईका प्रमुख स्याम आल्टम्यानका अनुसार, जीपीटी-४ को प्रशिक्षण लागत १०० अर्ब डलरभन्दा बढी रहेको थियो, तर डीपसिकको ‘आर१’ (R1) मोडेल मात्र ६ अर्ब डलरभन्दा कम लागतमा तयार पारिएको छ।
डीपसिकले प्रशिक्षण प्रक्रियामा केही नवीनतम प्रविधिहरू अपनाएको छ, जसले कम कम्प्युटिङ शक्ति प्रयोग गरी उस्तैस्तरको प्रदर्शन गर्न सक्षम बनाएको छ। यो मोडेल २,००० एनभिडिया एच८०० (H800) चिपहरू प्रयोग गरी तयार गरिएको थियो, जुन चिप अमेरिकी निर्यात प्रतिबन्ध लाग्नु अघि नै चीनमा भण्डारण गरिएको थियो। यी कारणले डीपसिकलाई सीमित स्रोतको उच्चतम उपयोग गर्ने नयाँ उपायहरू खोज्न बाध्य बनायो।
पर्यावरणमैत्री एआई?
एआई प्रविधिको तीव्र वृद्धिसँगै यसको ऊर्जा खपत र वातावरणमा पर्ने असरबारे व्यापक चिन्ता व्यक्त हुँदै आएको छ। ठूला डाटा सेन्टरहरूले अत्यधिक बिजुली खपत गर्ने मात्र होइन, ती केन्द्रहरूलाई चिसो राख्न ठूलो मात्रामा पानीको पनि आवश्यक पर्ने हुन्छ।
विशेषज्ञहरूका अनुसार, च्याटजीपीटी जस्ता मोडेलहरू महिनामा करिब २६० टन कार्बनडाइअक्साइड उत्सर्जन गर्छन्, जुन लन्डनदेखि न्यूयोर्कसम्म २६० उडान बराबर हो। डीपसिकको प्रविधि वास्तविक रूपमा वातावरणमैत्री छ वा छैन भन्ने विषयमा अझ अध्ययन गर्नुपर्ने भए पनि, यसले एआई विकासलाई दिगो (sustainable) बनाउने बहसलाई तीव्र बनाएको छ।
खुलापन र अनुसन्धानको अवसर
डीपसिक मोडेल विशेष रूपमा खुलापनका कारण पनि चर्चामा छ। यसको मोडेलका “वेट्स” (प्रशिक्षणबाट प्राप्त भएका संख्यात्मक मान) सार्वजनिक रूपमा उपलब्ध छन्। साथै, यसका विकास प्रक्रियाका केही महत्वपूर्ण विवरणहरू पनि प्रविधि अनुसन्धानकर्ताहरूका लागि खुला गरिएको छ।
ओपनएआईका मोडेलहरू गोप्य राखिने हुँदा, तिनीहरूको आन्तरिक कार्यप्रणाली बुझ्न कठिन हुन्छ। तर डीपसिकले भने अनुसन्धानकर्ताहरूलाई यसको मोडेलभित्र के चलिरहेको छ भनेर अध्ययन गर्ने अवसर दिएको छ। यद्यपि, प्रयोग गरिएका डेटा र स्रोत कोड सार्वजनिक गरिएको छैन, जसलाई विभिन्न अनुसन्धान समूहहरूले अनुमान गर्ने प्रयास गरिरहेका छन्।
छोटो समयमा ठूलो प्रभाव
सबैभन्दा चकित पार्ने कुरा के भने, डीपसिक कम्पनी सन् २०२३ मा मात्र स्थापना भएको थियो। यसको संस्थापक लिआङ वेन्फेङलाई अहिले चीनमा “एआई नायक” (AI Hero) को रूपमा हेरिएको छ।
डीपसिकले “मिक्सचर अफ एक्स्पर्ट्स” (Mixture of Experts) प्रविधि प्रयोग गरेको छ, जसमा साना साना विभिन्न मोडेलहरू विशेषज्ञका रूपमा कार्य गर्छन्। जब कुनै कार्य दिइन्छ, तब ती मोडेलहरूमध्ये सबभन्दा योग्य “विशेषज्ञ” मोडेलले सो कार्य सम्पन्न गर्छ।
यस प्रविधिलाई सन् २०२३ मा मिस्टेरल एआई (Mistral AI) ले पनि अपनाएको थियो, जसले मिश्रल ८x७बी (Mixtral 8x7B) मोडेल ल्याएको थियो। यो प्रविधि प्रयोग गर्दा एआईको कार्यक्षमता बढ्नुका साथै कम्प्युटेसनल लागत घट्न सक्छ।
भविष्यको संकेत
डीपसिकको सफलताले एआई क्षेत्रमा ठूलो लगानीबिना पनि अत्याधुनिक मोडेलहरू विकास गर्न सकिन्छ भन्ने देखाएको छ। प्रविधि विश्लेषकहरूका अनुसार, भविष्यमा सानो लगानीमा उच्च क्षमताका एआई मोडेलहरू विकसित गर्न सकिनेछ, जसले प्रविधिको पहुँच व्यापक बनाउनेछ।
अहिलेसम्म अमेरिकाका ठूला प्रविधि कम्पनीहरू (Big Tech) एआई उद्योगमा हावी थिए। तर पूर्वराष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पले डीपसिकको उदयलाई “अमेरिकी प्रविधि उद्योगका लागि चेतावनी” भनेका छन्।
एनभिडियाका लागि तत्काल घाटा देखिए पनि, विश्लेषकहरू भन्छन् कि एआई विकासको लागत घट्दै गएपछि थप व्यवसाय र सरकारहरूले एआई प्रविधि अपनाउनेछन्, जसले चिपको मागलाई पुनः वृद्धि गराउनेछ।
यसले देखाउँछ कि एआई क्षेत्र अब ठूला कम्पनीहरूको मात्र हातमा सीमित रहने छैन। साना कम्पनीहरू पनि प्रतिस्पर्धी प्रविधिहरू ल्याएर उद्योगमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न सक्छन्।
